Sociocratie 3.0: samen bouwen aan je school van morgen

Leestijd: 20 minuten

Wat is sociocratie?

Sociocratie 3.0 (S3) biedt scholen een innovatieve en effectieve benadering voor besluitvorming en samenwerking aan. In een school die aan de slag gaat met S3 wordt de stem van elke leerkracht gehoord en gewaardeerd, terwijl beslissingen worden genomen op basis van consent - waarbij steeds een beslissing wordt genomen tenzij er dwingende bezwaren zijn. Dit resulteert in snelle en doeltreffende besluitvorming, waarbij iedereen betrokken is en zich eigenaar voelt van het onderwijs.

Door zelforganiserende teams wordt autonomie gekoesterd en worden leerkrachten aangemoedigd om actief bij te dragen aan het vormgeven van het curriculum, de pedagogische aanpak en andere fundamentele facetten die de kwaliteit van het onderwijs bepalen. Sociocratie 3.0 biedt een aanpak die aansluit bij de unieke behoeften van elke school en leerkracht, terwijl het een cultuur van samenwerking, respect en interne kwaliteitszorg bevordert.

Historisch: Waar komt S3 vandaan?

S3 vindt zijn oorsprong in de sociocratische beweging dat zijn wortels heeft in de jaren '70. Sociocratie werd onder deze naam ontwikkeld door Gerard Edenbrug in Nederland. Bekijk dit webinar van de grondlegger. Hij was er op gericht organisaties te creëren waarin besluitvorming gebaseerd is op consent en waarin individuen en teams een grote mate van autonomie en betrokkenheid hadden. Hij bouwt hiermee verder op het gedachtengoed van sociale ideeën en wetenschappelijke methode (Auguste Compte, 1851), democratie (Lester Frank Ward, 1881) en het werk in het onderwijs van pedagoog Kees Boeke (jaren '20 en '30), die bekend staat voor zijn experimenten met vergaderpraktijken en besluitvormingsprocessen waarin leerlingen actief betrokken worden bij het nemen van beslissingen die hun schoolleven beïnvloeden. 

Sociocratie 3.0 bouwt verder op deze fundering en is ontstaan als reactie op de complexe en steeds sneller veranderende hedendaagse wereld. S3 kan gezien worden als een benadering met een reeks principes en concrete praktijken die je als school helpen om rijker samen te werken, effectiever doelen te bereiken, flexibiler en constructiever om te gaan met verandering. Hierbij ligt de nadruk op het cyclische proces en op het experimenteren om zo te blijven leren en groeien als schoolteam. 

In Onderzoekende School?! sluit de S3-benadering nauw aan bij de kernwaarden van het project waarin we trachten de gehele schoolgemeenschap, inclusief schoolleiders, leerkrachten, lerarenopleiders, leerlingen en ouders samen te laten komen om elkaar te laten groeien. Hierbij staat een cyclische onderzoekende houding, het nemen van verantwoordelijkheid in schoolontwikkeling en het continu streven naar een verbetering centraal. De S3-principes en patronen kunnen een onderzoekend schoolteam nieuwe inzcihten meegeven die bijdragen aan de ontwikkeling van de gehele school. 

Zeven principes van sociocratie 3.0

S3 is gebaseerd op zeven kernprincipes die de basis vormen voor dit besluitvomrings- en organisatiemodel. 

1. Transparantie (transparancy): Dit principe benadrukt het belang van openheid en duidelijke communicatie binnen een organisatie. In S3 wordt gestreefd naar transparantie in besluitvormingsprocessen, doelstellingen, prestaties, rollen en informatie. Dit helpt bij het opbouwen van vertrouwen, het verminderen van misverstanden en het bevorderen van een samenwerkingscultuur.
2. Gelijkwaardigheid (equivalence): gelijkwaardigheid verwijst naar het idee dat alle stemmen binnen een organisatie gelijkwaardig zijn, ongeacht hiërarchise posities in een school. Betrek mensen bij het maken en evalueren van afspraken die invloed hebben op hun leren, leven of werken. In S3 hebben individuen het recht om hun mening te uiten en bij te dragen aan besluitvorming. Dit draagt bij aan een gevoel van eigenaarschap en betrokkenheid van elk teamlid. Op termijn wordt op deze manier de participatieve schoolcultuur gestimuleerd.
3. Verantwoordelijkheid (Accountability): Dit principe verwijst naar het feit dat individuen en team verantwoordelijkheid nemen voor hun acties en beslissingen. In S3 worden besluiten altijd genomen op basis van consent, wat betekent dat iedereen instemt met het nemen van verantwoordelijkheid voor de uitvoering van beslissingen. Hierdoor worden acties effectief uitgevoerd. 
4. Consent besluitvorming: Geef, zoek en integreer bezwaren tegen beslissingen en acties. Consent houdt in dat een besluit wordt genomen als er geen overwegende bezwaren zijn. Dit principe zorgt voor snelle besluitvorming en respecteert tegelijkertijd individuele zorgen. 
5. Voortdurende verbetering: Dit principe benadrukt het belang van voortdurende evaluatie en (kleine) aanpassingen. In S3 worden processen en werkwijzen regelmatig geëvalueerd en aangepast op basis van feedback en nieuwe inzichten. DIt zorgt voor een lerende organisatie die zich kan aanpassen aan veranderende omstandigheden. 
6. Effectiviteit: Dit principe verwijst naar de wens om resultaten en doelen te bereiken. Spendeer alleen tijd aan acties die je effectief dichter bij je doelen brengen. In S3 worden beslissingen voortdurend gemonitord en streven we naar een zo groot mogelijke effectiviteit.
7. Empirisme: Empirisme houdt in dat beslissingen en werkwijzen worden gebaseerd op feitelijke gegevens en ervaringen. In S3 worden experimenten aangemoedigd en wordt geleerd van successen en mislukkingen. Test veronderstellingen en pas de praktijk op een cyclische en iteratieve wijze aan. Dit principe sluit sterk aan bij het grondprincipe van Onderzoekende School?! dat streeft naar een evidence-informed aanpak en aannames voorkomt. 

De kracht van sociocratie op jouw school

Door sociocratie te omarmen, kunnen leraren profiteren van een cultuur van empowerment en samenwerking. Deze aanpak stimuleert leraren om hun stem te laten horen, hun expertise te delen en invloed uit te oefenen op beslissingen die hun klaslokalen en de gehele school dienen. Het consentprincipe garandeert dat beslissingen gedragen worden door het gehele schoolteam en helpt om snel en effectief te handelen in een steeds veranderende schoolomgeving.

Sociocratie verhoogt het gevoel van eigenaarschap en betrokkenheid bij het strategisch plan dat je samen uittekent als school, wat kan leiden tot verhoogde motivatie en voldoening onder leraren. Door sociocratie te integreren in de dagelijkse werking van je school kun je samen een dynamische, collaboratieve en inspirerende leeromgeving creëren voor zowel leerkrachten als leerlingen.

Sociocratie 3.0 in de praktijk van jouw school

Enkele voorbeelden van situaties waarin je als schoolteam aan de slag kan gaan met sociocratie 3.0:

• Curriculumontwikkeling: In een school die S3 toepast, komen leerkrachten regelmatig samen om gezamenlijk het curriculum te ontwikkelen. Leerkrachten delen ideeën, bespreken verschillende mogelijkheden en stemmen in met de voorstellen die geen bezwaar oproepen. Hierdoor ontstaat een curriculum dat afgestemd is op de behoeften van zowel leerkrachten als leerlingen. 
• Schoolbeleid: Door gezamenlijk consent te bereiken, ontstaat een gevoel van gedeelde verantwoordelijkheid en eigenaarschap over schoolbeleid. Alle betrokkenen (leerkrachten, leerlingen en ouders) kunnen uitgenodigd worden om deel te nemen aan besluitvormingsprocessen. 
• Teamvergaderingen: Tijdens teamvergaderingen verlaten we het principe van eenrichtingsverkeer waarbij de schoolleider de agenda voorleest. In een schoolteam dat S3 toepast kunnen leerkrachten sociocratische patronen gebruiken om gezamenlijk beslissingen te nemen over bijvoobeeld planning, evaluatie of eigen professionele ontwikkeling. Elk teamlid bezit de mogelijkheid om zijn of haar stem te laten horen en eventuele zorgen of bezwaren te uiten voordat beslissingen worden genomen. Hiermee bevordert S3 een cultuur van gedeelde verantwoordelijkheid waarin iedereen actief betrokken wordt. Door S3-patronen uit te proberen in jouw teamvergaderingen schep je een gevoel van eigenaarschap en stimuleer je collega's om zich meer verbonden te voelen met de successen die jullie als school boeken. 
• Leerlingparticipatie: In een school die S3 nastreeft in haar dagelijkse werking worden leerlingen aangemoedigd om deel te nemen aan besluitvorming dat hun leren kan beïnvloeden. Leerlingen worden uitgenodigd om bijvoorbeeld mee te denken over schoolactiviteiten, nieuwe lesmethodieken of schoolbeleid. Leerlingen een stem geven, geeft hen een gevoel van eigenaarschap, versterkt actief burgerschap en helpt hen in hun persoonlijke groei.
• Ouderbetrokkenheid: S3 kan ook gebruikt worden om ouderbetrokkenheid te versterken. Ouders worden uitgenodigd om samen met schoolleiders na te denken over de school van morgen. 
• Conflictoplossing: Bij meningsverschillen kunnen sociocratische principes gebruikt worden als een constructieve oplossing. Open communicatie en het beluisteren van bezwaren als bouwstenen hanteren op school kan leiden tot consent. S3 benadrukt dan ook het belang van verschillende perspectieven en stemmen. Dit kan op termijn leiden tot een inclusievere cultuur waarin verschillende ideeën worden gewaardeerd en geïntegreerd. 

Waarom is er zoveel informatie te vinden over S3 op het internet? 

Als je in Google S3 ingeeft, merk je dat er heel veel informatie en materiaal gratis beschikbaar is. De gedachtengang is dat informatie vrij beschikbaar moet zijn voor iedereen zodat S3 breed kan verspreid worden in organisaties over de hele wereld. Hiermee hopen ze dat dit kan leiden tot een brede implementatie in diverse contexten. Je kan als leraar of school makkelijk en gratis S3 gaan verkennen, ermee experimenteren en beoordelen of het aansluit bij jouw behoeften. Naast de gratis basisinformatie vind je aanvullende betaalde diensten en trainingen die organisaties helpen om S3 te implementeren in de praktijk. 

Wil je graag meer weten over S3?

Wij belichten op onze website enkele patronen waar onderzoekende scholen afgelopen jaren mee aan de slag gingen. Bekijk zeker af en toe onze agenda indien je graag een training volgt over sociocratie 3.0. 

Wil je meer weten? 

Hieronder kan je enkele links vinden naar externe websites met veel gratis materiaal.

• Rebelwise (NL) geeft uitleg over S3 en hoe dit besluitvorimingsprocessen bevordert. Je vindt er een handige toolkit met materiaal dat je gratis kan downloaden. Verder biedt de organisatie trainingen aan om je kennis te laten maken met S3 of je om S3-vaardigheden verder aan te scherpen.
• Sociocracy30.org (ENG) biedt op de website informatie over de evolutie van sociocratie en hoe deze benadering kan toegepast worden in verschillende contexten. Je vindt er veel materiaal zoals posters over verschillende patronen, een praktische gids, presentaties en illustraties die je kan downloaden. Ze bieden ook een tool die ervoor zorgt dat je het materiaal gewoon kan vertalen voor jouw schoolteam.
• Sociocratisch centrum Nederland (NL/ENG) biedt een talrijk aantal trainingen aan over sociocratie van beginner tot expert. Deze website biedt een schat aan informatie over sociocratie, inclusief bronnen en casestudy's van sociocratische toepassingen in het onderwijs. Je kan er af en toe gratis inschrijven op webinars die jou laten kennismaken met S3.

Wil je lezen over sociocratie 3.0? 

• Jef Cumps (NL) legt in zijn boek Sociocratie 3.0 haarfijn uit hoe jij jouw organisatie kan voorbereiden op de toekomst? He is een praktische gids die je laat kennismaken met sociocratie.